É posible que ao longo do día oiamos ou pronunciemos reiteradamente a cantilena “coa que está caindo…”. A maioría das veces esta expresión coloquial sérvenos para describir máis un estado de ánimo que unha realidade tanxible, observable… Que é o que esta caindo? Sobre quen está caindo? De onde está caindo?
A información que a crise está xerando é inabarcable. As palabras sobre a crise non están en crise. Que conta o terceiro sector?
Apunto a continuación algunhas palabras lidas sobre crises e terceiro sector, e os ecos e reflexións que poden suxerir.
Primeira palabra: o terceiro sector e a economía social de España
En xaneiro de 2009 o Foro de axentes sociais do terceiro sector e da economía social fixo públicas unha serie de propostas ante a crise económica.
Antes de debullar os seis eixes de actuación nos que encadran as súas propostas, os asinantes realizan unha exposición de motivos. Resumo os que teñen que ver con como se presenta ante os destinatarios das súas propostas o terceiro sector e a economía social que aquí se agrupa:
- A crise non é só económica, senón tamén social. Deixa ao descuberto o propio modelo social.
- As entidades sociais, de economía social e solidaria, estanse facendo cargo das persoas máis afectadas.
- Estes actores sociais xogan un papel importante de interlocución cos responsables de deseñar políticas.
- A crise económica debilita o sector, que ve diminuída o seu financiamento e capacidade para dar resposta aos riscos de exclusión social das persoas.
Reclamando un papel máis proactivo e preventivo, os asinantes apuntan que non só están para dar resposta ás necesidades emerxentes, e afirman que:
“Os actores sociais integrados no Terceiro Sector e na Economía Social somos unha ferramenta eficaz e un aliado necesario das políticas públicas para actuar en situacións de precariedade, polo que se deben deseñar tamén medidas de apoio e reforzo aos mesmos, que garantan a sostibilidade e o longo alcance das súas estratexias. Pola súa propia natureza, o noso sector crea ademais cohesión social, redes sociais que constitúen unha malla de seguridade contra os riscos de exclusión que afrontan os sectores máis debilitados e desprotexidos da sociedade”.
Aquí temos unha descrición dun importante valor social que o Terceiro Sector e a Economía Social ofrecen á cidadanía.
Segunda palabra: o diálogo civil a escala planetaria
CIVICUS é unha alianza internacional que ten por obxectivo fortalecer a acción da sociedade civil no mundo. Do 10 ao 12 de setembro de 2011 celebrou a súa asemblea en Montreal, onde se presentaron as principais conclusións do período 2008-2011 sobre o índice da sociedade civil que se presentaron durante a conferencia“Reducindo brechas: Cidadáns, organizacións e disociación”.
A principal conclusión do encontro é:
“A sociedade civil está sufrindo a súa maior crise e un cambio de xeración. Moitas organizacións da sociedade civil (OSCs) ben establecidas están sufrindo o peso de múltiples desafíos políticos e económicos, pero tamén se mostran desconectadas de moitos cidadáns e en particular, das novas e informais vías de participación e activismo.
Esta é a principal conclusión do Índice da Sociedade Civil de CIVICUS (CSI), un proxecto de investigación e autoavaliación da sociedade civil de tres anos, levado a cabo en 35 países de América Latina, Europa, Oriente Medio e África do Norte, África Subsahariana e Asia Central e do Leste entre 2008 e 2011.”
Constátase que as entidades da sociedade civil responden, pero que se abre unha tendencia que pode xustificar o poñer en dúbida a representatividade, e xa que logo lexitimidade, das súas posicións.
Terceira palabra: unha voz dende o mundo empresarial
Eduardo Navarro inicia o post do seu blog ¿Como tomar decisións estratéxicas en tempos de crises? do seguinte xeito:
“A estratexia volve con forza á axenda da alta dirección en tempos de crises e, segundo os estudos de Improven, só un 36% das empresas toman as decisións estratéxicas adecuadas nestas situacións. Aínda que é cuestionable a importancia da estratexia en tempos de bonanza xa que moitas veces é simplemente crecer, en tempos de cambio, a estratexia é o único xeito de conseguir ser viable nunha contorna complexa.
O cambio de paradigma prodúcese porque nos anos de bonanza, non era necesario pensar alternativas creativas, senón que as estratexias continuistas eran suficientes. Había un exceso de demanda e calquera negocio/produto era un éxito pese a que non aportase ningún valor diferencial ao mercado. Con todo, cando chega a crise, mellóraa operativa non é suficiente para conseguir bos resultados e a estratexia é o único xeito de definir un camiño claro cando se redefinen os mercados, os competidores e os sectores completos.
Nunca debemos esquecer que o obxectivo da estratexia é alcanzar unha posición competitiva diferente, con clientes fieis, e dificilmente imitable. É a guía que debe levarche a través do complexo traxecto ata alcanzar un posicionamento inimitable. Gústame visualizar que a estratexia é como subir a unha montaña. É complicado o camiño pero, cando se chega á cima (o posicionamento desexado), a situación é inmellorable”.
Para tomar decisións estratéxicas é necesario realizar análises rigorosas, e segundo Eduardo Navarro, os erros máis habituais á hora de realizar análise adoitan ser os seguintes: facer malas análises por falta de coñecemento ou experiencia técnica; ou facer malas análises porque nos dedicamos a buscar datos que xustifiquen o resultado que temos decidido previamente.
Que tipo de decisións toma ese 36% que adopta decisións estratéxicas?
Sen esquecernos de que o enfoque de Eduardo Navarro é fundamentalmente empresarial e organizativo, apunta que os movementos estratéxicos habituais son dous: centrarse no “corazón do negocio”, ou non investir en unidades de negocio non estratéxicas.
Algúns ecos ás palabras lidas
Parece que moitos estamos de acordo que a crise non é esencialmente económica, senón social, de modelo de desenvolvemento e de relación entre as persoas, animais e bens que compartimos planeta. Que modelo social propón o terceiro sector? Que queremos e construímos que quen nos escoite poida identificar de forma clara e unívoca? Seguramente esta proposta está en construción, ou en dilación, porque non queremos poñernos de acordo?
Dicimos desde o terceiro sector representar á cidadanía, e especialmente a aquelas persoas en situación ou risco de exclusión social. Tamén constatamos que quedamos fóra de xogo, do mesmo xeito que outros axentes sociais, ao descubrir que son posibles participacións sen representatividade organizada, como pode ser nalgunha medida o 15M. Ademais, parece que isto pasa a escala planetaria… Representamos a alguén máis que a nós mesmos e os nosos usuarios de servizos? Séntense estes últimos representados por nós? Nos han outorgando esa representatividade? Cales son os nosos intereses efectivos?
“O mundo cambia que é unha barbaridade”. Esta afirmación popular avísanos de que estamos nun contexto no que, como sector, habemos de adoptar decisións estratéxicas. Fai anos que non é tempo para estratexias de seguimiento… Cal é o corazón do negocio do Terceiro sector e a Economía social? A prestación de servizos, a participación social, a incidencia social e política, o equilibrio de todas elas…? En que sería preciso “desinvestir”?
As respostas a cuestións complexas esixen polo menos o mesmo grado de complexidade, e algunhas cuestións formuladas son certamente complexas. Intentemos desenmarañar o asunto enfrontando as preguntas oportunas. Empecemos: De que crise estamos a falar?
David Pereiro
Socio consultor de Algalia Servizos para o Terceiro Sector